De Dramadriehoek of: De Reddingsdriehoek

De dramadriehoek of ook wel de reddingsdriehoek is een model uit de Transactionele Analyse of ook wel de TA genoemd. Transactionele Analyse is een onderdeel uit de sociale psychologie. De grondlegger ervan is de Canadese psychiater Eric Berne. Zijn streven was om mensen te genezen, in plaats van vooruitgang te boeken in de behandeling. En daar houd ik wel van. Niet pappen en nathouden, maar waar mogelijk oplossen. De dramadriehoek is een veel voorkomend mechanisme in de interactie tussen mensen en gaat over het mechanisme van willen redden of gered willen worden. In dit artikel ga ik toelichten hoe de dramadriehoek of ook wel de reddingsdriehoek werkt. Daarna zal ik iets vertellen over de omstandigheden waaronder de dramadriehoek zich voor kan doen. Hoe je het gedrag en de verschillende posities in de dramadriehoek kunt herkennen komt daarna.

De reddingsdriehoek

Een dramadriehoek of reddingsdriehoek ontstaat wanneer je in het contact met anderen denkt dat je de ander moet helpen of voor hem of haar moet zorgen, omdat je (terecht of onterecht) denkt dat de ander niet voor zichzelf kan zorgen. Dit is een mechanisme wat zich meestal volkomen onbewust voltrekt en zit in je al jong aangeleerde blauwdruk. Meestal komt de dramadriehoek of reddingsdriehoek vaker voor bij vrouwen. Vrouwen hebben namelijk de neiging om in de rol van redder te stappen. Je kunt uiteraard alleen maar Redder zijn als er ook iemand is die gered moet/wil worden. Oftewel iemand die zelf ook gelooft dat hij zichzelf niet kan helpen. Iemand die een onbewust mechanisme in zich draagt van slachtoffer (S), door een onbewuste onderliggende overtuiging dat hij of zij iets niet zelf kan oplossen. De redder heeft als onbewuste overtuiging dat hij moet helpen. Het slachtoffer heeft de onbewuste overtuiging dat hij het niet zelf kan en hulp nodig heeft. Als redder in de dramadriehoek stel je je qua positie op als meerdere ten opzichte van het Slachtoffer (S). En de impliciete maar meestal niet uitgesproken boodschap is: Jij bent hulpeloos en hopeloos, maar toch ga ik je mijn best doen jou te redden. De aanleiding om je op deze manier op te stellen ontstaat vaak uit superioriteitsgevoelens, maar kan ook uit schuldgevoel (vanuit het besef dat je de meerdere van de ander bent).

Ik ben hulpeloos

Het Slachtoffer (S) in de dramadriehoek vindt het vaak in eerste instantie allemaal wel best en stelt zich op als jouw mindere:  Ik ben hulpeloos en hopeloos, help me! Door deze opstelling van jullie beiden kan je als Redder (R) in de dramadriehoek oplossingen bedenken en aandragen voor je Slachtoffer (S). Of je gaat bepaalde dingen voor het Slachtoffer (S) doen. Dingen die jouw Slachtoffer (S) echter naast zich neer kan leggen of waar hij gewoon niets mee doet. Als de Redder ga je je daaraan op een gegeven moment weer ergeren met vaak boosheid als resultaat. Want hij doet zo je best, maar je bereikt niet het resultaat dat je wilt. Het resultaat dat je (ook meestal onbewust) voor ogen hebt kan verschillend zijn: Je kunt behoefte aan erkenning en waardering hebben. Maar je kunt ook graag willen dat het probleem oplost omdat het probleem van de ander spanning in jou oproept. Die spanning wil je graag kwijt, waardoor je de neiging krijgt op te gaan lossen en te gaan helpen. Alleen als de ander niet doet wat jij aanraadt, dan lost het probleem niet op en krijg jij je erkenning en waardering niet en/of je raakt de spanning ook niet kwijt. Het gevolg van deze dans is dat je van positie wisselt. Je stapt uit de rol van Redder (R) in de dramadriehoek en wordt een Achtervolger of soms ook wel Aanklager genoemd. De impliciete boodschap daarvan is: Jij bent hulpeloos en hopeloos maar dat is je eigen schuld, want je luistert niet naar mijn wijze raad. Het gevolg daarvan is dat je Slachtoffer opnieuw bevestigd wordt in zijn gevoel van machteloosheid of hij kiest er (ook weer onbewust) voor om van rol te wisselen en wordt daarmee ook een Achtervolger/Aanklager. Zijn boodschap is dan: Ik ben boos op je, want je hebt er geen idee van wat ik nodig heb. Door deze dans van veranderende posities kan het ontstaan dat je waar je eerst Redder (R) leek of was, terecht komt in de positie van Slachtoffer (S). Op deze manier kun je tijdens de verschillende interacties steeds van positie wisselen in de dramadriehoek of reddingsdriehoek.

Ongelijkwaardigheid

De dramadriehoek of reddingsdriehoek ontstaat in principe alleen in situaties waar er sprake is van ongelijkheid of ongelijkwaardigheid tussen de verschillende mensen of groepen van mensen. Waarbij de positie van Redder (R) de positie is van de meerdere. Van degene met meer of de meeste macht. De Redder (R) is degene die denkt dat de ander niet in staat is om voor zichzelf te zorgen. En zij denkt dat zij dat vanuit haar gevoel van verantwoordelijkheid voor de ander moet doen. Dit spel van redden en gered worden is een spel van macht over elkaar uitoefenen. Dit spel wordt alleen meestal volkomen onbewust gespeeld en meestal zonder toestemming van zowel degene die macht uitoefent als degene over wie macht wordt uitgeoefend. Daarnaast gaat het over het overnemen van de verantwoordelijkheid voor wat er in iemands leven is. De Redder neemt de verantwoordelijkheid van het slachtoffer over en het slachtoffer geeft in zijn positie van slachtoffer zijn verantwoordelijkheid uit handen. Totdat hij in de positie van Achtervolger/Aanklager stapt. Op dat moment neemt hij zijn verantwoordelijkheid gedeeltelijk weer terug. Gedeeltelijk omdat hij de macht weer naar zich toe probeert te trekken, maar tegelijkertijd de ander beschuldigt van wat er is de situatie is. Dit buiten zichzelf leggen en de ander de schuld geven is ook weer de verantwoordelijkheid buiten zichzelf leggen.

Wisselende machtsverhoudingen

Zelfs in één simpele interactie kunnen de posities en daarmee ook de bijbehorende machtsverhoudingen en verantwoordelijkheden voortdurend wisselen. Hoewel dat niet altijd zo hoeft te zijn. Het kan bijvoorbeeld ook zo zijn dat de posities meer en langduriger vast liggen wanneer ze bijvoorbeeld maatschappelijk bepaald zijn. Het is in onze maatschappij nu eenmaal zo geregeld dat bepaalde mensen meer gesanctioneerde macht over anderen hebben. Hierdoor komen ze eerder en vaker in de positie van Redder terecht. Vanuit die positie wordt vervolgens hun handelswijze bepaald. Denk bijvoorbeeld maar aan: Rijke mensen ten opzichte van arme mensen. Mannen ten opzichte van vrouwen. Blanken ten opzichte van zwarte mensen. Ouderen ten opzichte van jongeren. Dit spel van redden en gered worden zorgt op deze manier zowel op individueel als maatschappelijk niveau voor een vorm van onderdrukking. Bovendien berooft het de onderdrukte van zijn of haar vermogen om zijn of haar eigen leven te bepalen en invulling te geven en de verantwoordelijkheid te nemen voor wat er in zijn leven is.

Saboteren

Hoe komt het dat we zo gemakkelijk en ongemerkt in dit spel verzeild raken? De belangrijkste reden hiervoor ligt in onze conditionering, onze opvoeding. Dit spel ligt vast in onze blauwdruk. En die blauwdruk ontstaat in de eerste zes tot tien jaar van je leven. Daarin worden de patronen vastgelegd voor hoe je je in 95% van de gevallen onbewust en volkomen automatisch gedraagt. Lang is het bijvoorbeeld zo geweest dat vrouwen alleen verantwoordelijk werden geacht voor het huishouden en voor de opvoeding van de kinderen. Vanuit die rol gebeurde het vaak dat vrouwen teveel zaken op zich namen. Hierdoor werden bijvoorbeeld de kinderen vaak klein gehouden. De vrouwen ontleenden lange tijd aan hun rol als moeder en trekker van het gezin een gevoel van belangrijkheid en onmisbaar zijn. De kinderen vonden daar natuurlijk meestal geen pest aan en verzetten zich daar dan weer tegen. En omdat ze toch al als onverantwoordelijk werden gezien gingen ze de zaak ondermijnen en saboteren. De vrouw in haar rol als moeder kruipt vervolgens in de rol van Slachtoffer en wordt boos of verdrietig:  Nou doe ik zo goed mijn best voor je. Ik heb ik zo goed voor je gezorgd en wat krijg ik als dank? Je zult ontdekken dat de mate van agressie die in dit spel voorkomt vaak te maken heeft met de mate waarin er gered wordt. Als je er van een afstand naar kijkt, dan kun je zien dat de vrouw haar ongeluk zelf gecreëerd heeft door teveel verantwoordelijkheid op zich te nemen en de kinderen kleiner te houden dan nodig. Daarmee zeg ik niet: Eigen schuld dikke bult, want het is een onbewust patroon waardoor dit soort dingen plaatsvinden. Maar zodra je je bewust wordt van dat patroon wordt je tegelijkertijd ook verantwoordelijk voor wat je creëert. Vanaf het moment dat je je bewust wordt van hoe dit soort patronen werken, heb je de mogelijkheid om stap voor stap er iets aan te doen of te veranderen. Zonder dat bewustzijn kun je er niets aan veranderen, want op dat moment ben je nog onbewust onbekwaam. Meer hierover kun je lezen in het artikel: Veranderingsproces in fasen.

Ik doe toch zo mijn best

Dit al jong aangeleerde gedrag dat dus in je blauwdruk zit neem je vervolgens weer mee naar andere maatschappelijke situaties, zoals school en werk. De lerares op school gaat ervan uit dat het haar verantwoordelijkheid is dat de kinderen goed leren en dat de kinderen zich fijn voelen bij haar. Daar wordt ze immers voor betaald. Het gevolg is dat de leerlingen zich ook op die manier opstellen. Het is haar taak om dat te doen, want zij heeft er per slot van rekening voor doorgeleerd en is daarmee de meest deskundige. Het resultaat ervan is dat de lerares alles wat er in haar vermogen ligt doet om aan de hooggespannen verwachtingen te voldoen. En allemaal zonder dat ze zich ook maar een moment afvraagt of ze daaraan kan en wil voldoen. Als er in de lessen dan iets niet loopt als verwacht, dan gaan de  leerlingen haar daar de schuld van geven. Zij wordt daarop vervolgens boos, want ze heeft toch zo haar best gedaan. Ze foetert de leerlingen uit en beschuldigt hen van luiheid, domheid en wat al niet meer.

Hoe herken je ze?

De Redder (R)

De redder in de dramadriehoek herken je aan zijn of haar: Kom maar, laat mij het maar even doen. De redder neemt zonder af te stemmen de verantwoordelijkheid over. Daarmee maakt hij zichzelf onmisbaar en de ander afhankelijk. Een andere uitingsvorm is het structureel geven van ongevraagd advies.

Dat kan jij niet...

Door als Redder (R) direct op een hulpverzoek in te gaan zonder een tegenprestatie van het Slachtoffer (S) te vragen ontneem je het Slachtoffer (S) de gelegenheid en de kans om voor zichzelf te leren zorgen. Door de ander hulp op te dringen leert hij niet dat hij het zelf ook kan. Je doet soms dingen tegen je eigen zin in voor de ander. Jij vult in die rol voor hem in dat hij daar behoefte aan heeft, zonder dat hij daar zelf om heeft gevraagd. Je vult daarmee ook voor de ander in dat hij niet genoeg aan zichzelf heeft. Of je denkt dat hij niet in staat is om voor zichzelf te zorgen. Maar het kan ook zijn dat je het doet omdat je bang bent dat de ander je anders zal afwijzen. Of je niet meer zo aardig vindt en je bang bent dat je dan alleen komt te staan. Er kunnen dus allerlei onderliggende motieven een rol spelen waarom je doet wat je doet. En hoe gek het misschien ook lijkt: Het is mee een van de redenen waarom ruzies zelden gaan waar ze over gaan. Dit soort onderliggende onbewuste mechanismen uit onze blauwdruk bepalen ons gedrag en daarmee ook onze uitkomst. Meer hierover kun je lezen in het artikel: De kracht van je gedachten

Machtspelletjes

Vaak ga je als Redder al in op de wens van de ander zonder dat je eerst bij jezelf hebt afgevraagd of je daar zelf wel behoefte aan hebt. En ook zonder je af te vragen wat je daarin als tegenprestatie van de ander nodig hebt. Die tegenprestatie is belangrijk om de macht in de relatie gelijkwaardig te houden. Door er structureel niet iets voor terug te vragen trek je de machtsrelatie uit balans. Het kan zijn dat je doet wat je doet vanuit bijvoorbeeld een gevoel of een verlangen onmisbaar te willen zijn. Maar het kan ook zijn dat je het doet vanuit een onterecht verzorgend gevoel, zonder dat klip en klaar is dat de ander die hulp ook nodig heeft en hij die ook wil. Je doet wat je doet vanuit een idee dat jij beter voor de ander weet wat hij nodig heeft, zonder dat je checkt of de ander daar ook zo over denkt. Door dit gedrag lok je allerlei machtsspelletjes uit om er voor te zorgen dat je krijgt waar jij behoefte aan hebt. Maar dan wel zonder er duidelijk en direct om te vragen. En dat is niet voedend voor de relatie.

Het slachtoffer

Het slachtoffer in de reddingsdriehoek reageert vanuit zijn of haar onmacht. Teksten als: Waarom moeten ze altijd mij hebben zijn tekenend voor hem of haar. Als hij of zij dat nou maar zielig genoeg doet is er altijd wel een redder beschikbaar of als het irritatie oproept dan schiet de aanklager in de aanval.

Minderwaardig

Als Slachtoffer (S) zit je ten opzichte van de Redder (R) in de underdog positie. Je voelt je machteloos ten opzichte van de Redder (R). In het begin voel je je er best wel comfortabel bij dat de Redder (R)  voor je zorgt. Ondanks dat je je in een minderwaardigheidspositie bevindt. Het is best mogelijk dat je niet eens in de gaten hebt dat je je in die positie bevindt. Vooral als je niet in de gaten hebt wat de Redder (R) voor je aan het doen is. En al helemaal als dat dingen zijn die jij niet wilt, maar die je niet weet, omdat de Redder (R) ze je niet vertelt. Je voelt je machteloos en zielig en je stopt met het nemen van verantwoordelijkheid voor jouw leven en situatie. Je geeft liever en gemakkelijker anderen de schuld van wat er is, dan dat je je eigen aandeel in het geheel ziet en herkent.

Verzuring en wrok

Je laat ook op geen enkele manier zien dat je het je ook maar iets kan schelen hoe het allemaal verder gaat. Je doet ook niets concreets om uit je sores te komen. Je wordt versterkt in deze houding omdat er geen verwachtingen staan tegenover het gedrag van de ander. Je hoeft daardoor geen enkele moeite te doen, niets terug te doen. Het resultaat daarvan is dat je gaat denken: Ze zullen het wel beter weten wat er nodig is. Of: Ik krijg toch nooit de kans om het zelf op te lossen. Of: Er is vast wel iemand die het oplost. Op de lange termijn, raak je hierdoor verzuurd en krijg je last van opgekropte irritatie en boosheid. Je wordt wrokkig ten opzichte van de Redder (R) en dan komen we bij:

De Aanklager

De aanklager uit graag neerbuigende kritiek op de ander. Dat begrijp jij toch niet! zou een tekst van hem of haar kunnen zijn. Het slachtoffer gaat zich hierdoor klein en schuldig voelen en de aanklager ontleent hier vervolgens weer zijn eigenwaarde aan.

Boos en ontevreden

Als aanklager voel je je boos en ontevreden over de gang van zaken. Waar je je eerder wel goed voelde bij het gevoel de meerdere of de mindere ten opzichte van de ander te zijn, ben je dat gevoel nu kwijt. Je begint nu alle middelen die je hebt om de macht van de ander te ondermijnen in te zetten. Dat doe je door de ander te pakken op zijn zwakke plekken.  Je doet er alles aan om de macht van de ‘mindere’ onderuit te proberen te halen door het vergroten van het gevoel van machteloosheid van de ander. Eigen schuld dikke bult. Je hebt het zelf veroorzaakt. Je bent lui. Je bent dom. Enzovoorts.  Je kunt ook doorslaan de andere kant op. Waar je eerst bemoeide met wat niet jouw verantwoordelijkheid was, negeer je de ander nu overdreven dat wat je denkt dat de ander wil. Je bent verzuurd en hard en kil tegenover de behoeften van de ander en doet wat je maar kunt om vooral niet meer te redden.

Voorkomen is beter dan genezen

Hoe voorkom je dat je in de reddingsdriehoek terecht komt? Of: Hoe stap je eruit als je in de gaten hebt dat je erin zit?

De basis voor een dramadriehoek ontstaat in feite al veel eerder. Namelijk doordat we allemaal al heel jong in ons leven aangeleerd wordt om in allerlei onbewuste patronen te stappen. Die patronen werken door in allerlei situaties in ons leven. Heb je als kind bijvoorbeeld meegekregen dat je altijd anderen moet helpen, dan zul je eerder in de rol van de redder stappen. Zeker als je daaraan een gevoel van eigenwaarde en belangrijk zijn ontleent. Heb je je als kind vaak niet gezien, niet gehoord en/of erkend gevoeld en je je vaak minder voelde dan andere kinderen, dan ligt het patroon van een slachtoffer op de loer. De redder heeft als kind ergens een gevoel van superioriteit opgedaan en reageert van daaruit. Deze onderliggende kind patronen liggen aan de basis van veel van ons gedrag. Je bewust worden van dergelijke onderliggende patronen en normen en waarden is al een eerste stap in het voorkomen dat je erin stapt.

Gevoelens en behoeften

Een van de belangrijkste dingen is dat je open en eerlijk hebt te zijn over wat je voelt en wat je behoeften zijn. En let wel: Gevoelens zijn echt iets anders dan: Ik heb het gevoel dat… Waarop vervolgens een oordeelt volgt. Gevoelens voel je ergens in je lijf. En als je het gevoel niet in je lijf kunt voelen is het hoogstwaarschijnlijk geen gevoel maar een oordeel. Als je boos of gefrustreerd of verdrietig voelt over jullie samenwerking, benoem dat dan. En vraag je vooral ook af wat je wel wilt. Veel mensen weten vooral wat ze niet willen en creëren daarmee precies dat wat ze niet willen. Als je weet waar je WEL behoefte aan hebt, kun je de ander daar duidelijk, expliciet en rechtstreeks naar vragen. In dit proces heb ik ontdekt dat het voor nogal wat mensen al een behoorlijke uitdaging is om zichzelf bewust te worden van wat ze voelen. Want we hebben allemaal al heel jong vooral afgeleerd om te voelen en in plaats daarvan op ons hoofd en de oordelen die ons hoofd heeft te vertrouwen. Zoals gezegd: Voelen doe je in je lijf! Geef dat gevoel een naam. Ik bied je hieronder een hulpmiddel om je gevoelens bewust te worden. Want vaak hebben mensen ook geen woorden voor hun gevoel. Daarnaast hebben nogal wat mensen niet geleerd om zichzelf belangrijk genoeg te voelen om te vragen aan de ander om wat ze nodig hebben. Overigens kan angst voor afwijzing daar ook als onderliggend mechanisme onder zitten. Als je bang bent om een nee te krijgen zul je niet snel rechtstreeks om iets vragen. Maar het gevolg daarvan is dat je in een dans van een bepaalde vorm van manipulatie terecht komt. Want de gevoelens en behoeften zijn er wel en die willen gevoeld worden en ingevuld worden.

NIVEA

Iets anders dat je kunt doen om niet in de dramadriehoek te stappen is te stoppen met invullen voor een ander. Vraag na, check, check en dubbelcheck of wat jij denkt dat de ander nodig heeft ook klopt met zijn of haar behoefte. En zelfs als wat jij denkt waar de ander behoefte aan heeft klopt, is het nog maar de vraag of jij degene bent die verantwoordelijk is voor het invullen ervan. NIVEA is overigens een mooi acroniem voor het niet invullen voor een ander. In het artikel Invullen voor de ander zorgt voor problemen in de relaties, lees je er meer over.

Byron Katie schrijft heel helder in haar boek: Vier vragen, dat er maar drie soorten zaken zijn: Jouw zaken, mijn zaken en Gods zaken. En je bent maar verantwoordelijk voor één soort zaken… Als we ons allemaal zouden houden bij onze eigen verantwoordelijkheid: Zorgen dat we zelf gelukkig zijn, zonder de ander tekort te doen, dan zou de werkelijkheid er heel anders uitzien.

En daarmee wil ik niet zeggen dat je niets meer voor een ander mag of hoeft te doen. Maar wel, dat je altijd moet checken of de ander zich er ook door geholpen voelt en of hij of zij ook geholpen wil worden. En ook dat je de ander op alle mogelijke manieren zult moeten motiveren en stimuleren zijn eigen verantwoordelijkheid te dragen voor wat er in zijn of haar leven is. Vaak help je de ander beter door hem of haar te leren zichzelf te helpen. Anders gezegd: je kunt iemand met honger vis geven, maar het is veel effectiever om hem te leren vissen.

Macht

De dramadriehoek gaat in feite over verantwoordelijkheid en verschillende machtsposities. Over boven en onderschikken. Macht heeft voor veel mensen een negatieve betekenis. Toch oefenen we allemaal macht uit. Zelfs de slachtoffers in het eerder beschreven geheel oefenen macht uit: Zij gebruiken slachtoffermacht. Die negatieve betekenis aan het woord macht hebben we gegeven omdat we ons vaak onderdrukt hebben gevoeld door anderen. Hierdoor hebben we in ons leven niet alles kunnen doen wat we wilde doen. Maar macht is ook: Het vermogen om je situatie en je leven vorm te geven. Het vermogen om je leven te creëren zoals jij dat wilt. De regie en de verantwoordelijkheid terug pakken voor je eigen geluk.

Gelijkwaardigheid

Een belangrijk uitgangspunt daarin is dat je je niet gelukkig en goed kunt voelen als je onderdrukker bent of onderdrukt wordt. Vaak denken we bij macht vooral aan degene die meer macht heeft dan wij. Maar zoals ik al zei ook het Slachtoffer heeft macht. Macht om anderen voor zich te laten werken. Hoewel het effect ervan misschien niet altijd heel groot is. Je zou het kunnen vergelijken met het rammelen van de handboeien van een gevangene. Macht zou je kunnen zien als het vermogen een ander iets voor je te laten doen. Maar macht is ook het vermogen een ander iets NIET voor je te laten doen. Door zelf je verantwoordelijkheid terug te pakken en macht over je eigen leven uit te gaan oefenen. En daarmee het leven te creëren zoals jij dat leven wilt.

Zelfvertrouwen voor vrouwen

Gratis e-book Liever Assertiever downloaden?

Meer informatie over hoe je grenzen stelt en goed voor jezelf kunt zorgen zonder de ander daarbij uit het oog te verliezen? Vraag dan mijn gratis E-book Liever Assertiever aan of een van mijn andere gratis E-books.

Leuk of waardevol artikel?

Als je dit artikel waardevol vindt, help dan mee dit te verspreiden door het te delen met andere vrouwen. Dit kan o.a. door middel van social media knoppen. Ik vind het ook altijd fijn als je een reactie achterlaat. Wat is jouw eerste stap om beter voor jezelf te zorgen?