Arme ik en de tiran

We staan er denk ik niet dagelijks bij stil. Maar de werkelijkheid waarin we leven is er een van twee. De werkelijkheid waarin we leven is er een van dualiteit. Van mannen en van vrouwen, van licht en van donker, van zwart en van wit, van lief en van stout, van groot en van klein en van yin en van yang. Van elk voordeel heb ze nadeel, zoals een bekend voetballer ooit zei. Alles in onze werkelijkheid bestaat bij de gratie van zijn of haar tegendeel. Het is die dualiteit die ons door het contrast met het tegendeel ervaringen laat opdoen. Allerlei verschillende ervaringen die ons tezamen het spel dat leven heet laat spelen. Ja misschien is het een handig idee je te realiseren dat we in een soort spel leven. En het leven ook meer als zodanig te beschouwen, want dat geeft meer lucht aan wat er gebeurt en je ervaart in je leven. In dat spel spelen we allerlei verschillende rollen.

Slachtoffer of vechter?

In de verdeling van de krachten en machten die er zijn in dat spel kun je ook verschillende persoonlijkheidskenmerken waarnemen. Die persoonlijkheidskenmerken vertellen iets over de manier waarop we geleerd hebben om te gaan met hoe wij onze versie van de werkelijkheid ervaren. Hoe ons denken zijn best doet door middel van al jong aangeleerde rollen zo goed mogelijk te overleven in voor ons spannende situaties. Grofweg zijn er daarin uiteindelijk maar twee manieren waarop je die dualiteit herkent in de persoonlijkheid van mensen: Die van het slachtoffer oftewel de vluchter en die van de vechter.

Slachtoffers

Slachtoffers herken je vaak aan het feit dat ze de neiging hebben zich terug te trekken als het spannend wordt. Ze zien zichzelf vaak als niet goed genoeg en missen daadkracht, energie en vitaliteit. Hun aandacht is vaker naar binnen gekeerd en ze wekken naar de buitenwereld toe vaak een wat meer passieve indruk. Ze passen zich aan aan de ander en laten zichzelf niet of weinig ‘zien’.  Hun (veelal onbewuste) strategie is: Zolang ik me voeg en doe wat de ander wil, kan me niks gebeuren en ben ik veilig. Ze hebben grote moeite met voor zichzelf op te komen, hebben liever niet de verantwoordelijkheid en conflicten mijden ze als de pest, want die voelen veel te onveilig. Ze blijven liever zitten waar ze zitten en verroeren zich niet.

Vechters

De vechters daarentegen doen precies het tegenovergestelde. Vechters zijn zich goed bewust van hun energie en daadkracht. En vechters hebben de behoefte om hun macht en invloed uit te oefenen. Vechters zijn extern gericht. In  het spel van slachtoffer en daders zijn zij de daders. Dat betekent niet dat vechters nergens bang voor zijn....  Want vechters zijn bijvoorbeeld enorm bang om onderdrukt te worden. Als je aan hun vrijheid komt, dan gaan ze direct in de aanval. En het maakt niet uit wat er aan de hand is, ze zullen vechten tot ze erbij neer vallen. Wat de omstandigheden ook zijn, als een olifant in de porseleinkast walsen ze over je heen. Hun strategie is: Ik val aan en ik overrule de ander om er voor te zorgen dat ze me niet kunnen raken en kwetsen.

En? Herken je al iets van jezelf?

Tiran, ondervrager, arme ik en de hoogmoedige

Deze onderverdeling in vechters en slachtoffers, of vechters en vluchters kun je ook nog weer verder onderverdelen in twee subtypen: De vechter kun je onderverdelen in de tiran en de ondervrager en het slachtoffer kun je onderverdelen in de arme ik en de hoogmoedige.

De tiran

De tiran gebruikt en misbruikt zijn macht en invloed desnoods op een gewelddadige manier om voor elkaar te krijgen wat hij wil. Hij overheerst, heeft spontane woede-uitbarstingen en schuwt geweld niet. Zijn zwakte is zijn communicatie. Hij kan zich vaak niet goed door middel van woorden uitdrukken. Het lukt hem niet op die manier zijn standpunt op een effectieve manier voor het voetlicht te brengen. Met zijn agressie richt hij zich op de angst van zijn tegenstander. Door zichzelf op te blazen ten koste van de ander voelt hij zich tijdelijk ietsje beter. Diep daaronder echter is hij ook bang en onzeker en heeft hij de neiging zichzelf te overschreeuwen en zich als een tiran te gedragen. De tiran is jaloers op de ondervrager. Jaloers op het gemak waarmee die met behulp van woorden voor elkaar krijgt wat hem niet lukt.

De ondervrager

De ondervrager is een expert in het via woorden voor elkaar krijgen wat hij wil. Hij is in staat te manipuleren via zijn woorden en stelt in gesprekken zodanige vragen aan de ander dat die zich met de rug tegen de muur voelt staan. De ondervrager zoekt net zolang door totdat de ander een misser maakt om hem die misser vervolgens haarfijn onder de neus te wrijven. Op die manier verwijt hij de ander zijn tekortkomingen en vernedert hij de ander. De ondervrager is een stoker. Hij dreigt, manipuleert en geniet ervan om anderen voor hem te laten opdraven. Hij vindt het geweldig van zichzelf dat hij het voor elkaar krijgt anderen zo voor zijn karretje te spannen. Hij heeft de behoefte alles onder controle te houden en leidt daarmee onder zijn zelf gecreëerde spanning en stress. De ondervrager echter is op zijn beurt weer bang voor de agressie van de tiran.

Arme ik

Dit type slachtoffer verdrinkt in zijn medelijden met zichzelf. Hij zwelgt er zo ongeveer in. Met zijn houding en gedrag vertelt hij anderen: Help me alsjeblieft, want ik kan niet voor mezelf zorgen. Hij doet er alles aan om aandacht, medelijden en verzorging van anderen te krijgen. Om dat voor elkaar te krijgen klaagt en jammert hij over de onrechtvaardigheid die hij in de wereld ervaart. Hij barst om het minste of geringste in huilen uit, wordt ziek en schroomt niet om te dreigen met zelfmoord. Als de hulp uitblijft, gedraagt hij zich beledigd en trekt hij zich beschroomd terug, maar niet zonder de ander nog wel even duidelijk te maken dat het zijn schuld is dat hij nu zelfmoord moet plegen. De arme ik is jaloers op de hoogmoedige, omdat het lijkt alsof die geen enkele last heeft van wat de wereld en anderen hem aandoen.

De hoogmoedige

De hoogmoedige schept afstand en plaatst zichzelf boven anderen. De hoogmoedige heeft voor zichzelf veel ruimte nodig en vindt het ontzettend moeilijk zich te hechten. Hij vindt het lastig zich te hechten omdat hij bang is dat anderen hem dan kunnen gaan dwingen iets te doen wat hij niet wil doen. En op die manier hem in zijn vrijheid aan te tasten. De hoogmoedige leeft teruggetrokken in zijn ivoren toren. Daar zit hij veilig en ver weg van de rest van de wereld waar hij zich ver boven verheven voelt. In zijn ivoren toren voelt hij zich  beschermd, wat hij nodig heeft omdat hij niet in staat is zichzelf te verdedigen. Wanneer iemand hem aanvalt zal hij de muur tussen hem en de ander nog hoger optrekken.

Arme ik en de tiran

In het levensspel zoekt de tiran de arme ik uit als zijn tegenspeler. Arme ik zal zich aanpassen aan de tiran. Dat doet hij net zolang totdat hij zijn lijden niet meer kan verdragen en hij bereid is uit zijn comfortzone te komen en zich los te maken uit dit heilloze spel. De ondervrager zoekt de hoogmoedige uit voor zijn spel. De ondervrager zal net zolang doorgaan met zijn spel van vragen, doorvragen en treiteren, totdat de hoogmoedige leert zijn grenzen te stellen.

Alle rollen spelen

Nu is dit uiteraard een soort van model. En een model weerspiegeld de werkelijkheid maar is de werkelijkheid niet. Daarom is het ook zo dat je in zekere mate alle rollen leert spelen. En welke rol je uitspeelt kan afhangen van de situatie waar je je in bevindt en welke rollen je al vroeg in je leven hebt leren spelen. De ene rol bevalt je wat beter dan de andere, waardoor je die sneller en gemakkelijker speelt. En afhankelijk van hoe je geconditioneerd bent, speel je je rollenspel uit. Je doet voor een groot deel na wat je vroeger van je ouders en/of andere opvoeders hebt geleerd doordat zij je hebben voorgeleefd hoe zij het deden. Of je hebt regelmatig boodschappen te horen gekregen dat je iets op een bepaalde manier wel of niet moest doen. Als je bijvoorbeeld steeds te horen kreeg: Dat kan jij nog niet, daar ben je nog te klein voor, dan krijg je het programma van het slachtoffer mee. Dat zal in bepaalde situaties dan een van je 'favoriete' programma's worden om uit te spelen in je leven.

Wat is de prijs die je voor dit spel betaalt?

En aan dat spel komt pas een einde als je je bewust bent of wordt van de negatieve effecten die je zelf met dit spel creëert. Het spel op zich is niet goed of fout. Het spel van het leven levert je wel belangrijke lessen op. Door al die verschillende rollen te leren spelen, leer je hoe het spel dat 'leven' heet in elkaar zit. Je kunt je gaandeweg daardoor steeds beter verplaatsen in andere mensen, waardoor je empathie en mededogen groeit. Je hebt het dan ook niet meer nodig om te vechten of om slachtoffer te spelen. Als je jezelf waarde toekent, ben je ook niet meer afhankelijk van anderen om dat te doen, waardoor je de ander voor dat spel ook niet meer nodig hebt. Je natuurlijke staat is er dan een van zelfvertrouwen, waardoor je automatisch een zekere mate van gezag uitstraalt. En gezag is duidelijk iets anders dan het uitoefenen van macht.

Flink geoefend

Afgezien van de rol van hoogmoedige heb ik de andere drie rollen in mijn leven flink geoefend. Ik heb me in bepaalde situaties gedragen als een tiran. Gemanipuleerd als een ondervrager, maar vooral in de rol van slachtoffer was ik gespecialiseerd. Hoe konden anderen mij aandoen wat ze mij aandeden? Ik deed toch altijd zo mijn best? Waarom zagen ze dat dan niet? Ik heb ver moeten gaan in de rol van slachtoffer voordat ik in staat was eruit te stappen. De eerste stap eruit kon ik zetten vanuit mijn verantwoordelijkheid als moeder. Ik ben toen uit een gewelddadige relatie gestapt omdat ik niet wilde dat mijn kind opgroeide met het idee dat het normaal was dat papa mama sloeg. Pas veel later realiseerde ik me dat ik dat ook voor mezelf niet moest willen. De pijn van die grens was nodig om me los te maken uit dat spel. Het was nog best een lange weg eruit, maar het is me wel gelukt. Ik ben nu verantwoordelijk voor wat er in mijn leven is. Er is inmiddels een mooie balans ontstaan tussen initiatief nemen en initiatief laten. Ik ben geen slachtoffer meer. En dat maakt mijn leven vele malen mooier!

En jij?

Als je eerlijk en oprecht naar jezelf kijkt, hoe ga jij dan in jouw leven te werk? Ben je meer een vechter of een slachtoffer? Laat je je nog alle kanten op manipuleren door de ondervrager? Of ga je bij het minste geringste dat je niet aanstaat in de aanval? Of heb je ook het bewuste midden al gevonden? Die plek waarbij je je bewust bent van het feit dat je niet je rollen bent, maar dat je rollen hebt of speelt. Want dat helpt je uit de onbewuste herhaling van dit soort oude patronen vandaan. De plek waarin je weet dat je niet bent wie je denkt dat je bent? Meer daarover lees je in het artikel: Wie ben ik?

Dramadriehoek

Lees ook eens verder over dit onderwerp in het artikel: Dramadriehoek of reddingsdriehoek

Zelfvertrouwen voor vrouwen

Gratis e-book Liever Assertiever downloaden?

Meer informatie over hoe je grenzen stelt en goed voor jezelf kunt zorgen zonder de ander daarbij uit het oog te verliezen? Vraag dan mijn gratis E-book Liever Assertiever aan of een van mijn andere gratis E-books.

Leuk of waardevol artikel?

Als je dit artikel waardevol vindt, help dan mee dit te verspreiden door het te delen met andere vrouwen. Dit kan o.a. door middel van social media knoppen. Ik vind het ook altijd fijn als je een reactie achterlaat. Wat is jouw eerste stap om beter voor jezelf te zorgen?