Hoogsensitiviteit en trauma

Gevoelige mensen zijn niet alleen in zijn algemeenheid gevoeliger, maar ze zijn ook vaak gevoeliger voor trauma. Vooral als er sprake is van een niet veilige en warme ontvankelijke situatie in de kindertijd. Ik ervaar vaak in mijn werk dat er in die zin een relatie is tussen trauma en hooggevoeligheid of hoogsensitiviteit.

Veiligheid

Als je me al wat langer volgt dan weet je dat ik regelmatig schrijf over hoe onze kindertijd onze conditionering bepaalt. Als kind zijn we voor onze overleving volkomen afhankelijk van onze ouders of verzorgers. In tegenstelling tot de meeste dieren, die al vrij jong op zichzelf aangewezen zijn, zijn we als mensenkinderen lang afhankelijk van onze ouders/verzorgers. Omdat we zo afhankelijk van hen zijn, zullen we ook instinctief alles doen om ervoor te zorgen dat we hun zorg en liefde blijven behouden. Ook als dat in gaat tegen onze eigen behoeften. Onze behoefte aan veiligheid is in die tijd de belangrijkste behoefte.

Oorzaak en gevolg

In een ideale wereld geven onze ouders/verzorgers ons als kind ook datgene wat we nodig hebben. Alleen, je raadt het al, we leven niet allemaal in die ideale wereld. Want ouders/verzorgers zitten zelf ook niet altijd lekker in hun vel. Ik heb ruim dertig jaar geleden al tijdens mijn psychologieopleiding geleerd dat in de eerste zes jaar van het leven van een kind het vooral weerspiegeld hoe het met de ouders gaat. Oftewel als er iets met het kind aan de hand is: Kijk naar de ouders/verzorgers. Wat is er met hen aan de hand? Niet om te oordelen of om wie dan ook maar ergens de schuld van te geven. Want we geven allemaal het stokje gewoon door. Wat we zelf niet (geleerd) hebben kunnen we ook niet doorgeven. En we zijn allemaal weer een product van onze eigen opvoeding en conditionering. Maar wat daarin wel belangrijk is, is om oorzaak en gevolg te zien van wat er gaande is, zodat je de keuze krijgt om het patroon te doorbreken.

Het kind past zich aan

Een depressieve moeder is geen voedende moeder voor een kind. Niet dat ze daar zelf op dat moment misschien veel aan kan doen, maar het kind zal daarop reageren en zich in een of andere vorm gaan aanpassen. Ook een gestreste moeder of vader maakt dat een kind zich anders (lees: tegennatuurlijk) gaat gedragen. Afhankelijk van de manier van omgaan waar het kind onbewust voor kiest (vechten of vluchten) zal het kind zich aanpassen aan de situatie. Dat kan bv. betekenen dat het zich extra lief gaat gedragen richting de ouder. Of het verzet zich er juist tegen en gaat de stress laten zien. Het kind gaat dan uiting geven aan de stress van de ouder. Het wordt dan bv. ‘onhandelbaar’ genoemd. Let wel, dit zijn voorbeelden en geen als dit, dan dat. Elke situatie en elk mens is verschillend en de interactie is in iedere situatie ook weer anders. Ik bedoel het vooral illustratief, zodat je het onderliggende mechanisme gaat zien en begrijpen. En dat mechanisme is dat het kind zijn of haar eigen verlangens en behoeften ondergeschikt gaat maken aan die van de ouders/verzorgers. Dat gebeurt volkomen onbewust en al op heel jonge leeftijd.

Lichaamstaal

Baby’tjes en zeker hoogsensitieve hooggevoelige baby’tjes zijn erg gericht op de gezichtsuitdrukkingen, lichaamstaal en emotionele reactie van de ouders/verzorgers. Lichaamstaal is immers de allereerste taal die we leren in ons leven. Op die manier leren ze en ervaren ze hoe de werkelijkheid in elkaar steekt en hoe zij zich moeten verhouden met wat er in die werkelijkheid is. Ze maken allerlei dingen voor de eerste keer mee in de eerste jaren van hun leven. En al die eerste keren zijn heel bepalend voor alle volgende keren. Want die eerste keren zetten de toon voor de volgende keren. Als baby gebruiken we onze ouders en dan vooral hun non-verbale gedrag en de daarmee gepaard gaande gezichtsuitdrukkingen als spiegel om onze plek in de werkelijkheid te bepalen.

Mijn schuld

Als baby ben je uiteraard nog niet in staat om het grotere plaatje te zien. Als je ouders/verzorgers je regelmatig negatieve emoties als boosheid, spanning, weerzin, irritatie laten zien en je bijvoorbeeld regelmatig negeren in je basisbehoeften, dan ga je als kind geloven dat jij de oorzaak daarvan bent. Dat jij de reden bent dat je ouders/verzorgers zo doen. Je betrekt het allemaal op jezelf omdat je geen weet hebt van andere opties. Het gevolg daarvan kan zijn dat je op een gegeven moment stopt met het laten weten waar jij behoefte aan hebt.

Veiligheid en vertrouwen

In extreme situaties waarin baby’s te weinig emotionele en fysieke nabijheid ervaren om zich veilig en geliefd te voelen, kan het zijn dat het kind zelfs stopt met groeien. Als er niemand komt als je in de wieg ligt te huilen, dan geeft het kind op een gegeven moment op. Of als de ouders/verzorgers niet consequent maar alleen maar af en toe komen, als de zorg inconsistent is, dan kan dat grote gevolgen hebben voor hoe het kind de werkelijkheid ervaart. Het kan dan later grote moeite hebben met zich veilig voelen en met het vertrouwen van andere mensen. De behoefte aan controle kan dan op latere leeftijd bv. groot zijn.

Negeren van de eigen behoeften

In zijn algemeenheid zijn dit geen voedende situaties voor een kind. Maar hoogsensitieve kinderen zijn hier dubbel gevoelig voor. Ideaal gesproken krijg je als kind liefde, zorg en veiligheid van je ouders, maar als dat er om wat voor reden niet is, dan kan dat ertoe leiden dat je als kind compleet je eigen behoeften leert negeren. Het kan dan zijn dat je niet meer huilt als je honger hebt of als je een schone luier nodig hebt, omdat je je niet veilig voelt bij je ouders/verzorgers. Eigenlijk is dat ook heel voor de hand liggend.

Wat je niet hebt kun je niet geven

Beeld je maar eens in hoe het is om door je moeder te moeten worden gekoesterd terwijl ze zelf hartstikke gestrest is en ze zelf niet in staat is om zichzelf te koesteren en te ontspannen. Tegen de tijd dat je dan een peuter bent heb je al allerlei manieren gevonden om ervoor te zorgen dat je op enigerlei wijze aandacht gaat krijgen. En dat kan nogmaals door aan te passen, waardoor je waardering krijgt en hoopt te krijgen, maar ook door zelf gespannen te reageren of door druk te doen, of door dingen te doen die niet mogen, etc. De gedachten van de peuter kunnen dan bijvoorbeeld zijn:

Misschien als ik perfect ben, dat mamma niet meer boos is. 

Misschien als ik helemaal niets vraag, dat mama niet meer verdrietig is. 

Als ik mama blij maak of beter maak, zal ze dan wel van me houden? 

Als ik nooit meer wat fout doe, dan is het misschien wel goed.

Nu is het zo dat voor ieder kind de fysieke en emotionele dagelijkse omgeving cruciaal is voor een gezonde ontwikkeling van ieder kind, maar voor (hoog)gevoelige, hoogsensitieve kinderen geldt dat nog veel meer. Overprikkeling van de gevoelige kinderen door bv. harde geluiden, schreeuwen, fel licht, harde materialen, maar ook bv. boosheid kan ertoe leiden dat het kind overweldigd raakt en zich leert af te sluiten. Het trekt zich dan terug in zijn of haar eigen wereld. Er wordt wel gedacht dat kinderen minder last hebben of houden van pijn, geweld of schreeuwen en dergelijke omdat ze er geen bewuste herinneringen aan hebben. Maar vergis je niet, het lichaam onthoudt alles. Iedere ervaring die je hebt opgedaan in je leven ligt in iedere cel van je lichaam opgeslagen. Daarom kun je soms ook op latere leeftijd ervaren dat je ergens sterk op reageert zonder dat je ook maar een idee hebt waar dat door komt. Je lichaam ervaart dan een relatie met de situatie waar je je op dat moment in bevindt en reageert vanuit eerdere ervaringen.

Hoe ontwikkelt een gevoelig kind trauma?

Om echt goed te kunnen gedijen is het voor ieder kind noodzakelijk om zich veilig te voelen. Voor een gevoelig kind kan veilig voelen lastiger zijn om te bereiken. Als het kind zich door bv overprikkeling met licht of geluid zich niet prettig en/of niet veilig voelt, of wanneer het zich niet gekoesterd voelt en niet voelt dat er van hem of haar gehouden wordt zoals het is, en je daar in je volwassen leven last van hebt dan wordt er gesproken van complex trauma.

Complex trauma

Complex trauma oftewel PTSS (post traumatisch stress syndroom) ontstaat na verloop van tijd. Het ontwikkelt zich als gevolg van bijvoorbeeld fysiek of seksueel misbruik in je kindertijd. Maar het kan ook ontstaan als gevolg van emotionele verwaarlozing. Dat laatste, die emotionele verwaarlozing is in feite verraderlijker en lastiger te herkennen en te erkennen dan fysiek en seksueel misbruik. Als je wel je eten en drinken hebt gehad als kind en je geleerd hebt dat je je best moet doen om liefde te krijgen, dan is het op volwassen leeftijd vaak ook lastig om te erkennen dat een of beide ouders/verzorgers tekort zijn geschoten. Want je zult dan vanuit die conditionering grote moeite hebben met het bekritiseren van je ouders. Emotionele verwaarlozing kan gaan over geen of weinig emotionele steun hebben gehad. Of over geen of te weinig positieve aandacht. Of dat je regelmatig te horen kreeg waar je vooral niet goed in bent. Of dat je niet of te weinig voelde dat er van je gehouden werd gewoon om wie je was en niet om wie je ‘moest’ zijn. Als kind ben je je sowieso al nog weinig bewust van wat je voelt. Daar heb je immers de taal nog niet voor. Maar laat staan dat je je bewust bent van oorzaak en gevolg van de emoties die je ervaart als gevolg van het gedrag van je ouders.

Gevolgen van emotionele verwaarlozing

De meeste mensen hebben meestal geen enkel benul van dit mechanisme. Van hoe emotionele verwaarlozing heeft bijgedragen aan hun onrust, depressie, perfectionisme, verslavingen, eetstoornissen en ADD als voorbeelden van mogelijke gevolgen. Veel volwassen sensitieve mensen geloven over zichzelf dat er iets of veel mis met ze is. Terwijl de last die ze ervaren naar mijn idee niets meer is dan een voor het kind normale manier van leren dealen met een niet voedende en soms ook echt ondermijnende situatie. Voor jezelf leren toegeven dat jouw jeugd in bepaalde opzichten traumatisch voor jou is geweest is een eerste begin in het helen van jezelf. Want als je niet geleerd hebt om goed voor jezelf te zorgen, doordat je vooral gefocust bent op wat anderen in je omgeving nodig hebben, dan zul je opgroeien met basisemoties van onveiligheid, angst en eenzaamheid. Als we niet krijgen wat we emotioneel nodig hebben als kind, als we niet (voldoende) geknuffeld worden, niet in de ogen van onze ouders kunnen lezen dat er van ons gehouden wordt, dan leren we niet dat we mogen zijn wie we zijn en dat we helemaal goed zijn in wie we zijn. Voor het kind betekent dat dat het zich vaak en veel alleen en eenzaam en onveilig voelt. Lees verder in: Omgaan met eenzaamheid.

Verschil in behoeften

Waarbij we ons wel moeten realiseren dat er tussen ouders en kind in veel gevallen ook sprake kan zijn van verschillende behoeften. Een ouder die veel op zijn of haar bordje heeft en wel van het kind houdt, maar in lastige omstandigheden zit, kan soms emotioneel niet bieden wat het kind nodig heeft. Waarbij het ook goed is om je te realiseren dat gevoelige kinderen soms ook gewoon meer vragen dan ouders kunnen geven. Zij hebben meer dan niet sensitieve kinderen behoefte aan die aandacht en bevestiging. Voor een niet sensitieve ouder is dat soms ook lastig te ‘zien’ te ‘lezen’ bij het kind. En zelfs als de ouder dat wel ziet, wil het nog niet zeggen dat die dat dan ook altijd bieden kan.

Projectie of overdracht

Een ander mechanisme wat kan spelen is als je eerste kindje een gevoelig kindje is en jij nog onzeker bent over je moederschap, dat er een wisselwerking is waarbij de moeder op het kindje projecteert. Door haar onzekerheid en haar angst het niet goed te doen in combinatie met de grotere behoefte van het sensitieve kind kan er een onbewust mechanisme ontstaan dat ze het kind tot het probleem maakt. Doordat ze de verantwoordelijkheid voor haar eigen kunnen en beperkingen niet eigent maar die op het kindje projecteert. Ze heeft dan de neiging te oordelen over het kindje. Dat mogelijk overprikkeld is en bepaalde zaken niet goed verdraagt. Maar wat zij ervaart (of liever de betekenis die ze eraan geeft) als voor haar lastig en moeilijk. Dan wordt het kind het probleem, de uitdaging en de moeilijkheid.

Ik ben niet goed genoeg

De boodschap die het kindje dan meekrijgt betrekt het op zichzelf en komen in de blauwdruk, in de conditionering terecht. Het kindje gaat dan de negatieve oordelen van de ouder overnemen en over zichzelf geloven dat het niet goed is zoals het is. Het denkt dan over zichzelf dat het te gevoelig is, moeilijk, problematisch, dat het niet deugt in wie het is. Het kind kan daar weer op reageren door bv. perfectionistisch te worden in een poging om toch de erkenning en liefde van de ouder te krijgen. Of het kan codependente neigingen ontwikkelen waarbij de zorg rol omgedraaid wordt en het kind voor de ouder gaat zorgen. Het kind doet dit in de hoop het gezin en iedereen bij elkaar te houden. Uiteraard gaat dat ten koste van de behoeften van het kind zelf. En ook hier weer geldt dat de manier waarop het kind dit soort dingen kan doen positief en negatief kan zijn. Oftewel het kan (onbewust) kiezen voor vechten of vluchten. Als het kind bv. negatief gedrag vertoont kan het de bliksemafleider worden waardoor de ouders niet met elkaar ‘vechten’ maar hun negatieve aandacht op het kind richten, waardoor het gezin in ieder geval bij elkaar blijft.

Spanning en onrust

Het gevoelige kind dat deze vorm van emotionele verwaarlozing of misbruik ervaart zal gegarandeerd een zekere vorm van spanning en onrust in zijn of haar systeem ervaren. Depressie en burn-out zijn ook zaken die als gevolg van dit soort mechanisme vaak voorkomen. Er wordt ook wel gesteld bij hoogsensitieve mensen dat het niet de vraag is of ze in een burn-out terechtkomen, maar eerder wanneer voor de eerste keer en hoe vaak dat gebeurt. Die burn-out is overigens in mijn beleving een uitnodiging om te onderzoeken wat er nog opgelost wil worden aan niet functionele patronen. Wat ook regelmatig gebeurt is dat er voor dit soort problemen regulier hulp wordt gezocht, er een etiket wordt geplakt (want helaas is dat voorwaarde om regulier hulp te krijgen) wat niet de lading dekt en wat het probleem uiteindelijk vergroot. Omdat de hulp het probleem vaak niet oplost en betrokkene daarmee nog een keer bevestigd en herhaald wat het in zijn of haar jeugd heeft meegekregen: Dat er inderdaad iets goed mis met je is.

Helen begint met bewustzijn

Het goede nieuws is dat als jij je herkent in het voorgaande en je bent hoogsensitief en je denkt nu: ik heb misschien ook wel complex trauma, dat die bewustwording al veel kan doen. Want zonder bewustzijn kun je niets veranderen. En je kunt nu een keuze maken voor echte heling. Zodra je weet wat het echte probleem is onder het probleem kun je aan een oplossing gaan werken. Heling betekent onder andere dat je gaat accepteren dat dit is wie jij bent: Een sensitief persoon met kindertrauma. En ja natuurlijk is het verdrietig dat je nooit een veilige en liefdevolle jeugd hebt ervaren en je jezelf niet echt hebt leren en kennen en waarderen om wie je bent. Maar je kunt dat alsnog bereiken via onder andere persoonlijke begeleiding, boeken, groepstrainingen, vrienden, huisdieren of een combinatie van dergelijke zaken.

Voelen wat gevoeld wil worden

Ja het is waar als je je herkent in voorgaande dan ligt er nog het nodige aan verdriet in je opgeslagen dat alsnog gevoeld en geleefd wil worden. Maar weet dat je dan rouwt om het kind in jou. Je kunt je ook boos gaan voelen om het gemis van een zorgeloze en gelukkige kindertijd. Zonder dat je daarbij je ouders hoeft te veroordelen mag je mededogen met jezelf gaan ontwikkelen dat jij niet hebt gekregen wat je nodig had. Een van de dingen die je daarin te leren hebt is ontdekken wie jij werkelijk bent. Leren voelen wat je voelt. Want ook al bent je hoogsensitief, de kans is groot dat je hebt leren overleven vanuit je hoofd en je niet werkelijk in contact bent met je lijf en je behoeften. Leren stoppen met je te voegen naar wat anderen willen en vragen. Maar jouw eigen gevoelens en behoeften een veel prominentere plek geven in je leven. Leren accepteren dat je iemand bent die nu eenmaal de behoefte heeft om verder te zoeken en de diepte in te willen gaan. Het kan goed zijn dat je vroeger (net als ik) de boodschap kreeg dat je niet zo serieus moest zijn, niet zo chagrijnig moest kijken en niet zo’n jankerd moest zijn. Maar dat zijn allemaal negatieve betekenissen van anderen over de mooie kwaliteit van sensitiviteit. Want het zijn ook vormen van een diepe betrokkenheid bij anderen. Het geeft weer hoe diep je zaken kunt ervaren en het vertelt ook iets over je creativiteit en je verbeeldingskracht. Realiseer je dat het kleine verwaarloosde kind nog in je leeft en het schreeuwt om jouw aandacht. Doe niet wat je ouders deden! Verwaarloos haar of hem niet! Zorg voor dat kind! Lees verder in: Hoogsensitief? Zorg voor jezelf!

Gun jezelf een kans op de beste versie van jezelf

Als jij ook een hoogsensitief mens bent en je last hebt of denkt te hebben van complex trauma en je wilt er met behulp van coaching iets aan doen, mail me dan, dan plannen we een eerste vrijblijvende kennismakingsafspraak in. Dat kan uiteraard face to face, maar ook (bv. als je wat verder weg woont) online.

Gratis E-book Basisbehoeften

Wil je verder lezen of nog meer weten over dit onderwerp?
Download dan nu gratis E-book Basisbehoeften

Weten of je hoogsensitief bent? Doe de test

Lees ook eens mijn artikel De narcist en de hoogsensitief persoon voor de uitwerking van hoogsensitiviteit op relaties.

Leuk of waardevol artikel?

Als je dit artikel waardevol vindt, help dan mee dit te verspreiden door het te delen met andere vrouwen. Dit kan o.a. door middel van social media knoppen. Ik vind het ook altijd fijn als je een reactie achterlaat. Wat is jouw eerste stap om beter voor jezelf te zorgen?